"Świadkiem niech będzie ten kamień"...

Powstanie cmentarza żydowskiego wiąże się z istnieniem gminy żydowskiej, o której pierwsza wzmianka pojawia się w 1567 roku. Pierwsze zaś wzmianki o gorzowskim kirkucie pochodzą z 1723 roku.

Położony jest na jednym z większych osiedli miasta. Teren cmentarza otoczony jest z trzech stron wzgórzami morenowymi. Położenie jest malownicze. W dni słoneczne rozświetlony jest wydobywającymi się spomiędzy drzew refleksami światła, w dni pochmurne tonie w półmroku, wiosną i latem kąpie się w zieleni, jesienią przykrywają go różnokolorowe liście...

Bardzo istotnym elementem architektonicznym jest brama cmentarna zbudowana w drugiej połowie XIX w. w formie sklepionej arkady, którą rozebrano samowolnie, a odtworzono w 1999 r. w ramach projektu PHARE. Przy niej położono kamień i zawieszono czarną tablicę z napisem w języku hebrajskim, niemieckim i polskim " Świadkiem niech będzie ten kamień".

Kirkut przetrwał Noc Kryształową, przetrwał czas II wojny światowej...Po 1945 roku stał się plamą na honorze Gorzowa! Za czasów PRL był chętnie odwiedzany przez meneli i hieny cmentarne. Władze ówczesnego miasta przymykały na wandalizm oko, choć tak naprawdę stanowił on sól w owym oku...W 2002 roku do Komisji Regulacyjnej Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich wpłynął wniosek o przekazanie Związkowi kirkutu .Po sześciu latach, w 2008 roku ku uciesze włodarzy Gorzowa, wpisany do rejestru zabytków dwa lata wcześniej cmentarz stał się ich własnością. Pieczę nad czystością i utrzymaniem porządku jednak powierzono miastu. I było czysto, było niemal wzorowo...wszystkie sprofanowane wulgarnymi napisami nagrobki zostały odnowione, antysemickie napisy zmyte, a poprzewracane macewy ustawione. Niestety, nie na długo. Kolejne i ostatnie wielkie porządki miały miejsce w 2010 roku. .Od tego czasu znów kirkut stał się miejscem balang, wysypiskiem śmieci i pada ofiarą wandali. 

 

 

Nekropolia jest niewielka. Zajmuje powierzchnię 0,7 ha. i z daleka wygląda jak park...Zachowało się na niej ok. 70 macew.  Najstarszą jest macewa rabina Mordechaja, który umarł w 1759 roku. Tu też spoczywają członkowie zamożnych rodów żydowskich niegdyś zamieszkujących miasto. Wśród nich odnajdujemy nazwiska  Boas i Levi oraz dwa rodzinne grobowce rodu  Heymann i Reichmann.

Żydzi zawsze grzebali ciała zmarłych, nie uznając kremacji. Urządzenie pogrzebu traktowane było w kategoriach dobrego uczynku. Kirkut przez Żydów uważany jest za miniaturę „ziemi świętej", grób zaś za „bramę nieba”, stąd też ich nienaruszalność... co oznacza także, że zawsze(!) kirkutem będzie...czy zostanie po nim ślad czy nie.

Dla Żydów bowiem najważniejsze jest to, co kryje ziemia. Nagrobki, choć naturalnie otaczane szacunkiem,  mają znaczenie wtórne...ale mają! 

PS. Ad. zasad sprzątania kirkutów, cyt. :  " Żelazna zasada nienaruszalności grobu stała się kanwą zaleceń, opracowanych przez Komisję Rabiniczną do spraw Cmentarzy, zabraniających: kopania gruntu (w tym używania narzędzi ciężkich), wyrywania drzew i krzewów z korzeniami; odkopywania kamieni i tablic nagrobnych; samowolnego grzebania kości; podkopywania ogrodzenia cmentarza; otwierania grobów.

Dopuszczalne natomiast jest: usuwanie chwastów, kwiatów, mchów (płytko zakorzenionych), koszenie trawy, zbieranie śmieci; oczyszczanie płyt nagrobnych z liści (przy czym nie wolno stosować środków chemicznych oraz ostrych narzędzi mogących uszkodzić tablice); w uzgodnieniu z Komisją wytyczanie alejek; umieszczanie tablic informacyjnych (treść napisu należy uzgodnić z Komisją); przycinanie drzew i krzewów tuż przy powierzchni ziemi; nawożenie dodatkowej warstwy ziemi".

Zbieranie butelek, papierzysk, koszenie trawy, chaszczy itd. jest jak najbardziej wskazane...tego na gorzowskim kirkucie się od lat nie robi...:(