Kamień pamięci

10 listopada 2014 roku, w rocznicę "Nocy Kryształowej" na rogu ulicy Łazienki i ulicy Spichrzowej, na terenie gdzie niegdyś stała synagoga ustawiono kamień z inskrypcją słowa „Synagoga” po polsku i hebrajsku oraz z datami jej powstania i zniszczenia przez nazistów. Kamień ofiarował Janusz Mazurek, aranżacji przestrzeni podjął się Wawrzyniec Zieliński, o resztę, czyli stosowne dokumenty zadbało Towarzystwo Upiększania Miasta. Więcej o uroczystości 

Ludność pochodzenia żydowskiego jak podają źródła historyczne mieszkała w Gorzowie (do 1945 roku Landsberg an der Warthe) co najmniej do połowy wieku XIV. Następnie wygnana ponownie zaczęła się osiedlać w wieku XVII. Ich ślady znajdujemy w dokumentach poświadczających istnienie gminy żydowskiej i kirkutu ...

Pierwszy udokumentowany ślad o mieszkańcach pochodzenia żydowskiego znajdujemy w 1649 roku, kiedy to w piśmie Rada Miasta skarży się na Żydów tworzących konkurencję dla lokalnych kupców. Protokół z posiedzenia magistratu z roku 1687 potwierdza iż w mieście mieszka 10 rodzin żydowskich, zaś rok później 11. Nowa fala osadnictwa w roku 1717 sprowadziła do miasta kolejne 10 rodzin. W 1768 liczba wzrosła do 54. W roku 1854 żydowskich rodzin było już 98. W kolejnych latach społeczność żydowska maleje; w 1927 wynosiła 700 osób. W roku 1939 liczba Żydów spadła do 95. Zostali oni wszyscy deportowani, w 1940 roku do Czech, do obozu koncentracyjnego w Terezinie.

Pierwsza synagoga, jak podaje portal "Wirtualny Sztelt" zbudowana po 1350 roku przetrwała do pierwszego wypędzenia Żydów z Gorzowa w 1510 roku. Po powrocie Żydów do miasta w połowie XVIII wieku nabożeństwa odprawiano w prywatnych domach i najprawdopodobniej w domu żydowskim, należącym do Izraela Aarona, który otrzymał od elektora koncesję na odprawianie prywatnych nabożeństw.              

W 1752 roku gmina wybudowała na terenie dawnej dzielnicy żydowskiej nową synagogę. Budowla wraz z otaczającymi ją budynkami przetrwała sto lat. W 1852 rozebrano ją i na jej miejscu postawiono nową. Po dwóch latach budowy, 13 września 1854  wybudowana w stylu bizantyjskim świątynia została poświęcona. Każdy narożnik budynku zwieńczały wieżyczki zakończone gwiazdą Dawida. Wysokie okna ozdabiały motywy talmudyczne. Wewnątrz, jak w klasycznych synagogach, najważniejsze miejsce w centrum zajmowała metalowa bima, za nią znajdowała się szafa ołtarzowa, w której przechowywano zwoje z Torą. Nad wejściem znajdował się napis w języku hebrajskim " Mój dom powinien być domem modlitwy dla wszystkich ludzi". Ten sam napis w języku niemieckim widniał od frontu.

Świątynia służyła Żydom przez 84 lata, do "Nocy Kryształowej". Mury synagogi rozebrano w 1946 roku...

(Fot.1. Bogusław Sacharczuk, za pisemną zgodą na publikację, fot. 2, wolne zasoby Wikipedii)